De tweede van drie PULSE-visiedagen, waar we voortwerken met de PULSE-scenario's.

Foto's van de tweede visiedag: http://www.flickr.com/photos/foam/sets/72157644821350428

Reactie op enkele vragen van Dag 1:

Wat bedoelen we met 'cultuur' tijdens de visiedagen? PULSE is een transitienetwerk cultuur, dus als we het over 'cultuur' hebben, praten we voornamelijk over de cultuursector en specifiek over de rol van de cultuursector in transitie. Natuurlijk komt de cultuur in de bredere zin van het woord ook aan bod.

In de centrale vraag hebben we het over cultuur als motor voor transitie. Is cultuur niet veeleer een katalysator? PULSE benadert transitie vanuit drie invalshoeken: educatie, politiek en experiment. Terwijl de kunsten meer als een katalysator werken (experiment), gaan educatie en politiek meer over langzame veranderingen, onderhoud en duurzame relaties.

Wat bedoelen we met 'transitie'? Enerzijds houdt 'transitie' een analyse in van het huidig systeem, anderzijds gaat het om het vinden van strategieën om naar een ander systeem (of andere systemen) over te stappen. Transitie is geen revolutie. Het is ook geen management. Het is wel politiek. We bevinden ons nu in een transitie van een systeem naar een of meer nieuwe systemen. Er zijn meerdere toekomstmogelijkheden.

The Great Transition van The New Economics Institute geeft een interessante omschrijving van 'transitie': http://www.neweconomics.org/publications/entry/the-great-transition

Tijdens de tweede visiedag gaan we voortbouwen op de PULSE-scenario's. We doen dat om erachter te komen welke mogelijkheden, valkuilen en initiatieven daarin schuilen, voor cultuur als motor voor transitie. Net als de eerste dag hebben we drie doelen: (1) de verbeelding te stimuleren, (2) de connecties tussen de deelnemers te versterken en (3) de betrokkenheid bij PULSE en haar missie te vergroten. Hoe doen we dat? De eerste dag zijn we vertrokken van het heden om daaruit acht alternatieve toekomstbeelden te maken voor cultuur in 2034. Tijdens de tweede dag gaan we die toekomstbeelden verdiepen en verbreden. We blijven de meeste tijd in 2034 ervaren de scenario's op verschillende manieren. Uiteindelijk is het de bedoeling om onze huidige positie vanuit een ander gezichtspunt te kunnen bekijken. Het gaat ons dus niet om voorspellingen. Op de derde dag (in september) gaan we onze inzichten vertalen naar concrete transitiepaden en systemische initiatieven.

Voor we aan de tweede dag beginnen, wil ik eerst de eerste dag opfrissen. We zijn gestart met een centrale vraag: wat als wij vanuit cultuur een motor worden voor transitie? We hebben gekeken naar persoonlijke ervaringen met transitie, namelijk de voorwaarden, gevoelens en acties die daarmee gepaard gingen, zoals diversiteit, goesting en over de muren kijken. We hebben de huidige situatie van de cultuursector en transitie bevraagd door te kijken naar wat we weten, wat we aannemen en wat nog onbekend is. Daaruit hebben we enkele succescriteria gedistilleerd: de cultuur kan een motor voor transitie zijn als:

• de cultuursector in de maatschappij geïntegreerd is
• er een balans bestaat tussen praktijk en reflectie
• er een kwalitatief waardesysteem bestaat
• mensen zelf een innerlijke transitie hebben doorgemaakt

Van persoonlijke microtransitie naar de macrotransitie van de drijvende krachten: we hebben ons afgevraagd welke grootschalige veranderingen van invloed zijn op cultuur en transitie? Uit een lange waslijst hebben we de belangrijkste verzameld:

• sociale gelijkheid
• draagkracht van de natuur
• economische transitie
• een op kwaliteit gebaseerd waardesysteem
• plaats van de cultuursector in de maatschappij
• politisering van de maatschappij
• nieuwe samenlevingsmodellen

Op basis daarvan hebben we vier 'critical uncertainties' opgesteld - zeer belangrijke invloeden waarvan de toekomst zeer onzeker of onvoorspelbaar is. Met de vier assen hebben we twee 'scenariomatrixen' gemaakt, die elk vier scenario's produceren. We hebben de acht PULSE-scenario's vervolgens uitgewerkt.We zagen enkele gemeenschappelijke thema's in verschillende scenario's: verzet, troost, samenwerking met andere sectoren, participatie, 'bottom-up' guerillabewegingen, gevaar van het conformisme enz.

Van buitenaf bekeken lijken sommige scenario's op elkaar, maar de details van de toekomstbeelden zijn wel heel anders. Die verschillen tussen de scenario's gaan we vandaag uitdiepen, om tot een grotere diversiteit van benaderingen te komen voor cultuur als motor voor transitie. Hoe gaan we dat doen? In de voormiddag gaan we de scenario's vanuit verschillende invalshoeken belichten, niet alleen gebruikmakend niet van onze hersenen alleen, maar ook van ons lichaam, onze zintuigen en ruimtelijke ervaring (de zgn. sociometrie en constellaties). We hopen dat de scenario's tegen de lunch voldoende gedetailleerd zijn uitgewerkt om ze te kunnen 'ervaren'. In FoAM noemen we dat een 'pre-enactment' of een 'experience prototype'. Daarin zetten we woorden om in daden: eerst individueel, dan in kleine groepen en uiteindelijk met zijn allen. Aan het eind van de namiddag zullen we naar het heden terugkeren en ons afvragen wat we aantrekkelijk vonden, welke gevaren we hebben opgemerkt en wat we uit de toekomst meegenomen hebben om onze hedendaagse uitdagingen op een frisse manier te kunnen bekijken.

We beginnen met een ijsbreker: we gaan een scenarioconstellatie maken zonder praten en liefst ook zonder nadenken. We zoeken instinctieve, spontane reacties op. Deze oefening draait om het gebruik van verschillende vormen van leren en kennis. Systemische veranderingen kunnen alleen plaatsvinden als we die diversiteit van 'weten' aanwenden. De constellatie is een momentopname die ons misschien op andere gedachten kan brengen, en misschien ook niet - wat er ook gebeurt, het is oké. Zoek geen directe verbanden tussen wat we nu doen en wat erna komt. De impact van een constellatie kan zeer indirect en non-lineair werken. We gaan acht posities in de ruimte plaatsen, elke positie is een scenario die we de vorige keer hebben ontwikkeld, een mogelijke toekomst waar cultuur een motor voor transitie kan zijn. De bedoeling is dat mensen zich fysiek naar een of meerdere scenario's verplaatsen en zien hoe het voelt om daar te zijn. De deelnemers kunnen eerst van de ene positie naar de andere wandelen, om uiteindelijk op de positie te blijven die een grote aantrekkingskracht op hen uitoefent. We nodigen iedereen uit om zich ervan bewust te worden hoe het voelt om op die plek te zijn, om te observeren wat er in hun lichaam, met andere mensen en in de ruimte gebeurt. Het is belangrijk om te proberen om niet te denken maar te voelen, op zoek naar lichamelijke sensaties, gemoedstoestanden, emoties, flarden van gedachten enz. Het gaat erom niks weg te duwen of proberen vast te houden, maar gewoon notitie te nemen. Na een paar minuten gaan de verschillende zo ontstane groepen onderling met elkaar uitwisselen wat ze gemerkt hebben.

Om te beginnen hebben we de acht PULSE-scenario's verder uitgewerkt, aan de hand van volgende vragen:

1. Welke vorm nemen de drijvende krachten aan in uw scenario?

• Is de cultuursector structureel verbonden met andere sectoren? Zo ja, met welke en hoe?
• Wat is de relatie tussen cultuur, wetenschap en technologie?
• In hoeverre en hoe is cultuur geïntegreerd in de maatschappij?
• Wat is de verhouding tussen praktijk en reflectie?
• Welk(e) waardensyste(e)m(en) is/zijn dominant?
• Wat met de innerlijke transitie van mensen?
• Wat is de invloed van de draagkracht van de natuur op cultuur?
• Wat gebeurt er met de economie?
• Wat gebeurt er met de (de)politisering?
• Is er sprake van nieuwe samenlevingsmodellen?
• Hoe wordt er omgegaan met complexiteit, onzekerheid en crisissen?
• Wat is de plaats van korte- en langetermijndenken?
• Wat is de positie van de stad in dit scenario, haar relatie met rurale gebieden en de publieke ruimte? 
• Hoe leren mensen in deze toekomst? Wat is de plaats van onderwijs, levenslang leren enz.?
• Wat gebeurt er met het internet en sociale media, met open source en creative commons, met netwerkdenken?

2. Geef het ruime wereldbeeld van uw scenario.

• Wie zijn de hoofdrolspelers in de cultuursector en de maatschappij in 2034? Wat zijn hun onderlinge relaties?
• Wat is de setting van dit scenario, haar fysieke eigenschappen zoals geografie, klimaat/weer, landschap?
• Wat zijn belangrijke gebeurtenissen en initiatieven in uw scenario, in 2034 of al eerder?

3. Wat is de geschiedenis van deze toekomst?

• Welke signalen bestaan er nu al die aangeven dat we naar deze toekomst evolueren?
• Wat zijn de (stapsgewijze) veranderingen in de cultuursector van nu tot 2034?

De uitgewerkte verhalen zijn te vinden op de individuele PULSE-scenario's pagina's.

Vanuit de scenarioverhalen hebben de deelnemers de krant van 17 juni 2034 gemaakt, om de volgende vragen te beantwoorden:

• Hoe ziet een (cultuur)krant in jouw scenario uit?
• Wat zijn de verhalen?
• Wat zijn de koppen?
• Welke thema’s en rubrieken zijn er?
• Hoe ziet de foto op de voorpagina eruit?

De foto's op de voorpagina werden door de verschillende groepen als tableau vivant gepresenteerd.

Over de kranten kun je meer lezen op de verschillende pagina's van de PULSE-scenario's.

Tijdens een individuele schrijfoefening hebben de deelnemers nagedacht over hoe zij zelf in de verschillende toekomsten zouden leven:

• Maak een dagboeknotitie waaruit blijkt hoe een dag in je leven in een van de scenario’s eruit zou zien. (“Ik stond op en …”)

• Vertel meer over jezelf in dit scenario (wie ben je, wat doe je, wat zijn je uitdagingen en je dromen, werk je alleen of in groepsverband, wat zouden je rollen in de culturele sector en de transitie kunnen zijn - wat kan je aanbieden, wat heb je nodig?)

De bevindingen uit de schrijfoefeningen werden meegenomen naar een pre-enactment in groepsverband: wat zou er besproken worden op de PULSE-trefdag in 2034, in de verschillende scenario's? Na een voorstelling van de aanwezigen (Wie ben je, wat doe je, wat heb je te bieden aan het netwerk, wat heb je nodig?) hebben de deelnemers de centrale vraag besproken, vanuit het perspectief van 2034: Hoe zijn wij vanuit cultuur een motor voor transitie in 2034? Hoe kunnen we onze initiatieven in 2034 verbinden en op een hoger niveau tillen? Zijn er interessante samenwerkingen mogelijk?

Op het eind van de trefdag was PULSE uitgenodigd op een parallel worlds-persconferentie, waar de PULSE-netwerken uit verschillende toekomsten hun visies aan elkaar presenteerden. De subgroepen (ingedeeld volgens scenario's) hadden een perstekst gemaakt die ze aan de hele groep presenteerden. De persberichten gaven een antwoord op vragen als: waar staat je netwerk voor?, wat is de missie?, welke initiatieven bestaan er?, welke systemische veranderingen gaan jullie samen teweegbrengen?, wat moet het brede publiek weten?, wat is de visie?, hoe is cultuur een motor voor transitie en wat is de rol van PULSE daarin?

De antwoorden in de persberichten van 2034 op de vraag wat de mogelijke rollen voor PULSE zouden kunnen zijn, luidden als volgt:

• PULSE zou kunnen bestaan om de nieuwe kunstvormen, kunstwerken en betekenissen te bevorderen en om de kunst levend te houden. Het PULSE-netwerk kan uitgebreid worden met mensen uit andere sectoren en ook burgers van alle lagen van de bevolking en van verschillende culturen. (Leeflabo)

• Mochten het dominante economische groeimodel en het politiek conservatisme dominant blijven, dan moet PULSE misschien voor een tijd ondergronds opereren, om dan vanuit de marge te werken en in de economische reuzen te infiltreren om ze van binnenuit te veranderen. (Het barre land)

• Wat als we in plaats van cultuur natuur als de motor voor transitie zien? Natuur staat dan centraal en cultuur bestaat om de natuur te beschermen. PULSE organiseert dan initiatieven waar cultuur ten dienste van de natuur staat. (First Nature First)

• Als de samenleving evolueert naar een toekomst waar verdachte culturele activiteiten verboden worden. dan zou PULSE een netwerk voor de elite kunnen zijn, om van daaruit veranderingen door te voeren. (Titanic on Earth)

• Als cultuur in het economische groeidenken is ingekapseld, dan moet PULSE zijn impact buiten de sector proberen te vergroten. Grootschalige evenementen en feesten worden belangrijker. Daarnaast kan PULSE ook de vastgeroeste 'lifestyle-reservaten' openbreken en fungeren als een snelkookpan om de urgentie uit te lokken. (Good Lie, Overleven op verbeelding)

• Zowel cultuur als natuur vormen een verrijking, het zijn twee kanten van dezelfde medaille. PULSE kan een forum zijn om het evenwicht tussen die twee te bewaren. PULSE bestaat dan om nieuwe verbindingen te maken en speelt een rol in de overlevering, die transitieverhalen en -beelden naar de mensen brengt. (Natuur als bron van inspiratie, Rol de vlag maar op, we zijn er)

De persconferentie eindigde met een cocktailparty.

Meer over de persberichten vind je op de individuele PULSE-scenario's pagina's.

Op het eind van de tweede dag hebben we gekeken naar mogelijkheden, valkuilen en initiatieven die uit de scenario's naar voor komen en die interessant kunnen zijn voor PULSE en de cultuursector vanaf 2014.

• Kunst en cultuur kunnen een vrijplaats zijn en met andere sectoren samenwerken en ze verbinden
• Cultuur is een tegenstroom, een experiment om inspiratie te verschaffen
• Cultuur is een leerproces
• Cultuur kan (via verhalen) betekenis geven aan het leven; cultuur kan levende verhalen creëren
• Cultuur kan een focus bieden voor het samenspel tussen mens en natuur
• Cultuur kan vertraging als werkmodel exploreren
• Cultuur kan complexiteit blootleggen
• Cultuur kan een manier van leven zijn
• Kunst kan confronterend zijn en een spiegel voorhouden
• Cultuur kan methodes aanreiken om met transitie om te gaan (creatief proces, omgaan met onvoorspelbaarheid enz.)
• Ondersteuning en omkadering van individuele verantwoordelijkheid / responsabilisering
• Een minimaal institutioneel kader, een nieuw model van werken
• Verbinding, vernetwerking, samenwerking
• Zoeken naar nieuwe evenwichten

• Institutioneel gebrek aan verbeelding
• Disconnectie van de sector (sectordenken), gebrek aan openheid en nuance, wat tot polarisatie kan leiden (wij - zij)
• Antropocentrisme, het centraal stellen van de mens (kan de natuur niet vaker centraal staan?)
• Kunst en cultuur blijven van andere sectoren geïsoleerd, er is gebrek aan diversiteit (aan verschillende lagen van de bevolking, verschillende culturen en leeftijden). Hoe kan cultuur dan verbindend werken?
• Instrumentalisering blijft een gevoelige discussie
• Cultuur mag niet verengen tot alleen thematisch werken met transitie
• Technofobie in de sector: “Als we over technologie praten, zijn we slecht bezig”
• Idealiseren / 'apocalyptiseren'
• Cultuur als dictatuur, ontnemen van vrijheid
• Cultuur verengen tot kunst

• Verbindingen maken tussen subsectoren als basis voor transversaal werken op lange termijn
• Terug naar de basis, schaalverkleining, meer werken op het niveau van lokale gemeenschappen
• Werken met traagheid (in verschillende vormen)
• Cultuur als organisch geheel: gelaagd, verbonden, open source
• Methodiek uit cultuur naar andere transitie-initiatieven overbrengen, bijv. participatief leren, processen van verbeelding (vanuit de kunst) – wat doen de mensen die nadenken over de wereld?
• Green Track
• Vernetwerking van volkstuinen en voedselteams
• Bottom-upinitiatieven stimuleren
• Mobiliteitsinitiatieven en kijken naar hoe we ons anders kunnen verplaatsen